اثرات مخرب نور بر آثار تاریخی

امروزه در بسیاری از آثار باستانی کشور که در قالب موزه ها و بناهای تاریخی شکل گرفته اند، تزئینات و آرایه هایی دیده می شود که بر روی اشیاء و احجام مختلف یا در ساختار کلی و جزئی بنا قابل مشاهده است. این تزئینات که درگذر زمان و تحت عوامل مختلفی چون شرایط محیطی و انسانی آسیب های فراوانی دیده اند به مرور زمان و بیش از پیش احتیاج به مراقبت و نگهداری دارند به همین لحاظ و در راستای محافظت از این آثار ارزشمند قوانینی وضع گردیده که رعایت آن ها توسط بازدید کنندگان سبب جلوگیری از تشدید فرسودگی و از میان رفتن تزئینات خصوصاً از نوع مصور سازی و نقاشی می گردد. از جمله عوامل فرسایش دهنده که این آثار ارزشمند را تهدید می نماید تابش نور بر روی تزئیناتی است با مواد آلی ساخته شده و منجر به کم رنگ شدن و تخریب ساختمانی آنها می گردد. از این رو پرتو افکنی در گالری ها و محل نگهداری چنین اشیایی باید در سطح معتدل یا پائینی قرار داشته باشد. به طور کلی نور همه ی منابع به خصوص نور خورشید و نور فلورسنت موجب از بین رفتن بعضی از رنگ ها خصوصا رنگ دانه های طبیعی و گیاهی می گردد لذا در فضاهایی که دارای پنجره هستند باید مقابل پنجره ها را با فیلترهای پلاستیکی اشعه ماوراء بنفش پوشاند و اگر احتیاجی به نور روز برای کار کردن نباشد باید پرده های آن قسمت را کشید. در مقابل لامپ های فلورسـنت نیز نصب فیلترهای اشعه ماوراء بنفش ضـروری است و لذا باید برای جلوگـیری از صدمـات ناشی از اکسیداسیون نوری اشیاء و اجسام که دارای مواد آلی یا ترکیبات حساس به نور هستند از نور مستقیم خورشید و نورهای بدون فیلتر فلورسنت جلوگیری به عمل آید. اشعه ماوراء بنفش از نور خورشید و لامپ های فلورسنت و اشعه مادون قرمز از نور خورشید و نور سفید، ساطع می شود که هر دو به شدت مضرند به همین دلیل باید به منظور ممانعت از ورود این گونه نورها در مقابل پنجره های بی حفاظ فیلترهای جاذب اشعه ماوراء بنفش قرار داد. علاوه بر این حباب ها و وسایل نوری ثابت را باید به طور صحیح و مناسب نصب نمود و برای کاستن گرما و نور ناشی از لامپ ها هم می بایست تا جایی که ممکن است از روشن کردن آنها خود داری کرد. صدمات فتوشیمیایی ناشی از استفاده روزمره از نور در طول یک یا دو سال به سادگی قابل رویت نیستند. در همین رابطه زیان بارترین صدمات فتوشیمیایی در نتیجه تابش اشعه ماوراء بنفش (زیر ۴٠٠ نانومتر) ایجاد می گردد و گرمای ناشی از اشعه مادون قرمز نیز تا حد زیادی موجب تغییرات شیمیایی می شود. نورهای مرئی هم اگر چه به اندازه این دو اشعه مخرب نیستند، ولی می توانند موجب بی رنگ شدن یا تیره گشتن بعضی از رنگدانه ها و رنگیزه های رسوبی گشته و آن ها را از میان ببرند. درهر حال زایل شدن رنگ ها در اثر نور مخصوصا وقتی که مستقیما در معرض اشعه یو وی و یا نور آفتاب قرار دارند امری است کاملاً روشن و اگر هوا نیز عاری از بخار آب باشد این پریدگی رنگ غالباً قابل مشاهده نخواهد بود. برای رفع این مشکل رعایت نکات ایمنی در تعیین میزان نور گالری ها به هنگام عکس برداری از اشیاء هنری ضروری است. چرا که مقدار گرمایی که شیء در جریان عکس برداری در معرض آن قرار می گیرد به اندازه ی دریافت نور در نمایشگاه ها، نگران کننده است. همان طور که حساسیت اشیاء مختلف در مقابل اشعه ماوراء بنفش و نور مرئی تفاوت دارد واکنش های آن ها نیز به گرما بر اساس مواد ترکیبی، ضخامت، قابلیت هدایت و رنگ آمیزی متفاوت است. مشکل افزایش و کاهش دما وقرار گرفتن شی در جریان عکس برداری هم برای مواد آلی و غیرآلی به ویژه در صورت تکرار زیان بار خواهد بود چرا که گرمای زیاد یا طولانی ناشی از نور لامپ های عکاسی، موجب مشکلاتی از قبیل خشک شدن، تاب برداشتن، چروکیدگی، شکستگی، پوسته پوسته شدن و ضعیف شدن چسب در آن ها می گردد و به علت خسارات ناشی از تأثیرات نور و گرما بر اشیا و رنگ ها نباید مکرراً از آن ها عکس برداری کرد. در هر حال عکاسی با فلاش الکتریکی (استروب) به مواد آلی آسیب می رساند لذا باید برای عکاسی با فلاش آن هم بر اساس نوع شی از فیلتر جاذب اشعه ماوراء بنفش (کوتاه تر از ۳٨٠ نانومتر) و در صورتی که چنین فیلتری در دسترس نباشد پوشاندن شیء از ورقه دافع اشعه ماوراء بنفش (اکریلیک) استفاده کرد. با این اوصاف استفاده از حباب یا فلاش الکترونیکی توسط بازدید کنندگان در هیچ یک از قسمت های موزه مجاز نیست و استفاده از سه پایه نیز فقط با اجازه ویژه مسئولین مربوطه امکان پذیر می باشد ولی متاسفانه علی رغم این هشدارها در حال حاظر در بسیاری از موزه ها و بناهای کشور به دلیل عدم رسیدگی کافی این مشکلات وجود دارد.

منابع این نوشتار محفوظ است.