تاریخ اصفهان

نگاهی به تاریخ اصفهان - معرفی بناهای تاریخی اصفهان - تصاویر قدیمی اصفهان - مدیر مهدی فقیهی

تاریخ اصفهان

نگاهی به تاریخ اصفهان - معرفی بناهای تاریخی اصفهان - تصاویر قدیمی اصفهان - مدیر مهدی فقیهی

ساباط


واژه ساباط که تقریباً در تمام زبان های خاوری، باختری، آرامی، ایرانی، فرنگی و تازی وارد شده در گویش های مختلف ایرانی از جمله زبان فارسی ریشه ای بس کهن دارد. جزء اول این کلمه یعنی "سا" به معنای آسایش و بخش دوم آن یعنی "بات (باط)" به منزله وجود ساختمان، بنا، آبادی و عمارت است که در آخر بسیاری از واژه ها نظیر رباط، کاربات و خرابات نیز دیده می شود. در کل کلمه ساباط به جای وا‍ژه آسایش گاه و استراحت گاه امروزی به کار رفته و به کلیه بناهایی اطلاق می شود که به منظور آسودن در شهر و یا خارج از آن بنا گشته اند. خوش بختانه در شهرستان های جنوبی ایران هنوز هم این وا‍ژه درست در جای خود به کار می رود چنان که در کتابی به نام تاریخ یزد تألیف جعفری در این مورد آمده است که فلان امیر یا فلان خواجه در کنار خانقاه یا مسجد خود چند ساباط بنا نمود. این در حالی است که امروزه واژه ی ساباط را به طور اخص برای بناهای سرپوشیدهی کوچک در جاده های بیرون شهر یا کنار آن کاربرد دارد. این ساباط ها منحصر به چند تختگاه، یک آب انبار و یکی- دو اتاق کوچک و بزرگ بودند که به منظور رفع خستگی و آسودنی کوتاه پس از پیمودن راه طولانی مورد استفاده قرار می گرفت. جدای از مفهوم و کاربرد فوق در مورد واژه ساباط، در گذشته از این کلمه به منظور معرفی کلیه ی گذرگاه ها و معابر سرپوشیده و طاق داری استفاده می شد که در مناطق و شهرهای کویری و خشک ایجاد می شدند. شهرها و مراکزی چون یزد و نائین که غالباً در مناطق بیابانی و گرم سیری بنا گردیده و وجود هر سایه ساری در آن ها برای جلوگیری از تابش تند و گزنده آفتاب غنیمتی ارزشمند به شمار می آمد. گذرهای سرپوشیده ی موجود در این مناطق محل مناسبی را جهت تردد و استراحت موقت عابرین فراهم آورده و سکوها و پا خوره های موجود در آن ها نیز به همین منظور ایجاد گشته اند. از دیگر فواید ساباط ها می توان به استفاده از آن ها در جهت ایجاد پشت بندی محکم و مناسب برای استحکام بخشی بیشتر به بناها و ساختمان های سست بنیاد قدیمی و نیز دفع نیروهای فشاری و رانشی آن ها اشاره کرد. این عناصر نگه دارنده شرایطی را پدید می آورند که دیوارهای بلند خشت و گلی قدیمی در برابر بروز شرایط نا مساعد جوی و بادهای تند کویری مقاومت بیشتری نموده و پا برجای مانند. علاوه بر این وجود ساباط ها با پوشش های قوسی شکل، فضای ارتباطی مناسبی را جهت پیوستن ابنیه دو سوی کوچه به یک دیگر و ساخت اتاقی به نام "فروار" بر فراز بخش فوقانی آن فراهم می نمود که مکانی دل پذیر جهت پذیرایی از میهمانان غریبه و آشنای خانه بود. البته ساخت این عناصر زیبا و خوش ترکیب عامل مفید و مؤثری در زمان جنگ های خونین و خانمان سوز نیز به شمار می آمد چنان که امکان فرار اهالی خانه و گریز زنان و کودکان محصور شده در خانه را از چنگال بیگانگان فراهم می نمود و به دلیل برخورداری از طاق کوتاه و قوسی شکل از ورود سریع و نا خودآگاه متجاوزین خصوصا به شکل سواره به حریم خصوصی کوچه ها و خانه های جلوگیری می کرد. متأسفانه این ساختارهای زیبا و ارزشمند که روزگاری دارای ارزش و اهمیتی دو چندان بودند امروزه در معرض نابودیند و به سرعت راه افول را طی می نمایند تا در آینده ای نه چندان دور اثری از آن ها باقی نماند.      

 

 

منابع این نوشتارمحفوظ است.

نظرات 0 + ارسال نظر
امکان ثبت نظر جدید برای این مطلب وجود ندارد.