فتح اصفهان

در نیمه ی اول قرن "هفتم (م)" سرزمین ایران در وضعیت نا مناسبی قرار داشت؛ آن زمان که جنگ های فرسایشی و بی نتیجه ساسانیان با روم شرقی، نظام طبقاتی حاکم بر کشور و شرایط بد اقتصادی مردم را به معنای واقعی مستأصل کرده بود. این شرایط در کنار اختلافات شاه زادگان ساسانی برای کسب قدرت بر نارضایتی مردم افزود و باعث شد تا امپراطوری عظیم ساسانی به شدت تضعیف گردد. کشوری که در عهد "اردشیر بابکان" و قباد از شهرتی عالم گیر برخوردار بود در این زمان متزلزل شد و از هم گسیخت. در چنین شرایطی در جزیرة العرب مردی دم از مساوات و برادری و برابری می زد که تقوا و اصول اخلاقی را ملاک عمل انسان ها قرار می داد. پیامبر اسلام (ص) با تکیه بر اصول اسلام و بهره گیری از آیات قرآنی سخنانی بر زبان می راند که مردم ایران را به تجدید نظر در اصول اعتقادی خویش وادار نمود و زمینه ی ظهور اسلام در این سرزمین را فراهم کرد. البته حرکت های نظامی علیه سپاهیان ساسانی از دوران "ابوبکر "آغاز شد، آن زمان که شهرهای ایران یکی پس از دیگری به تسخیر لشکریان عرب درآمد و شهر اصفهان نیز از این قاعده مستثنی نبود. در باب سال فتح اصفهان بین مورخین و محققین اختلاف نظر وجود دارد چنان که "یاقوت حموی" این رویداد را در سال "١۹ (ه.ق)" و "ابن اثیر" آن را در سال "۲١ (ه.ق)" ذکر کرده اند در آن زمان موقعیت ممتاز این شهر آن را مورد توجه سرداران مسلمان عرب قرار داد چنان که به نوشته "ریچارد فرای" چون اصفهان در مرکز نجد ایران قرار داشت در زمره ی اهداف نخستین فاتحان عرب درآمد و مسلمانان پس از جنگ نهاوند تمام کوشش خویش را برای تصرف این شهر به کار بردند. در این هنگام مسلمین که از چشمه جوشان اسلام و تعالیم حضرت رسول اکرم (ص) بهره گرفته بودند به عزم گسترش اسلام جنگ سرنوشت ساز نهاوند را پایان داده و "یزدگرد سوم" را وادار نمودند تا از اصفهان به استخر گریخته و آن گاه از کرمان ره سپار سیستان گردد. در همین هنگام بود که "عمر بن خطاب" سپاهی عظیم به فرماندهی "عبدالله بن عتبان" برای دستگیری "یزدگرد سوم" روانه کرد و برای خنثی نمودن مقاومت سپاهیان او فرمان حمله ی نهایی به شهرهای ایران را صادر نمود. وی همچنین دسته ای از لشکریان کوفه را به تسخیر اصفهان که در آن زمان به منزله ی دژ مستحکم ساسانیان به شمار می آمد گسیل داشت. در برابر این اقدامات "یزدگرد سوم" نیز یکی از سرداران خویش به نام "شهر برازجادویه" را که فردی شجاع و کار آزموده بود به مصاف مسلمین فرستاد تا در نبردی سرنوشت ساز در برابر مهاجمین عرب ایستادگی نماید. این سردار بزرگ در طی نبردی در حوالی شهر اصفهان کشته شد و مرگ او که غرق در لباس و زره و سلاح های جنگی بود تأثیر نامطلوبی در روحیه لشکریان مدافع شهر بر جای گذاشت به طوری که آنان ناگزیر به داخل شهر عقب نشینی نمودند. در مورد این واقعه روایتی دیگر نیز نقل شده که بر طبق آن هنگامی که "عبدالله بن عتبان" فرمان تسخیر اصفهان را از خلیفه عرب دریافت نمود روی به اصفهان نهاد و بیرون از شهر اردو زد. در آن زمان مردم اصفهان آماده ی جنگ نبودند بنابراین پس از مدتی مذاکره مقرر شد تا سرنوشت جنگ در نبردی تن به تن بین "فاذوسفان" اصفهان و "عبدالله بن عتبان" مشخص گردد. در این نبرد شجاعت ها و رشادت های "عبدالله بن عتبان" باعث شد تا سردار ایرانی تسلیم شود و صلح نامه ای بین او و "فاذوسفان" اصفهان منعقد گردد. به موجب این عهد نامه مردم اصفهان شرایط مسلمین را پذیرفتند و "سائب ابن اقرع" به حکومت این شهر منصوب شد. مدت زمانی از فتح اصفهان نگذشته بود که شورش هایی به وقوع پیوست و برخی از نقاط شهر از تسلط لشکریان عرب خارج شد، به همین دلیل خلیفه وقت مسلمین بار دیگر "ابوموسی اشعری" را به اصفهان ره سپار کرد تا آشوب ها و کشمکش ها را سرکوب نماید. در هر حال آن چه که مسلم است شهر اصفهان در زمان خلافت "عمر بن خطاب" خلیفه دوم مسلمین به تسخیر اعراب درآمد و در اعداد شهرهای بزرگ به دیگر فتوحات آنان اضافه شد. در آن زمان مردم جزیرة العرب که آوازه ی آب و هوا و زیبایی های شهر اصفهان را شنیده بودند مشتاق اقامت در این شهر گردیدند لذا در قالب طایفه ها و قبایل کوچک و بزرگ هم چنین "بنی ثقیف، بنی تمیم، بنی خزاعه، عبدالقیس" و ... به این دیار مهاجرت نمودند. این طوایف با مردم شهر آمیزش کردند و به تدریج زبان، دین و مذهب و رسم و رسومات زندگی آنان را تغییر دادند؛ به همین جهت هم بود که از این زمان به بعد اصطلاحات و لغات عربی وارد زبان فارسی گردید.

.منابع این نوشتار محفوظ است