تالارهای تاریخی (۲) - تالار اشرف

وجه تسمیه ی این بنای تاریخی معلوم نیست بعضی آن را اشرف تالارها پنداشته اند و نیز چون سال ساختمان آن نوشته نشده بنای آن را به "شاه عباس دوم" یا "شاه سلیمان" نسبت داده اند. در مورد وجه تسمیه آن به "اشرف" نیز گفته اند که چون "اشرف افغان" در بین عمارات سلطنتی صفویه این قصر را برای سکونت خود انتخاب کرده بود، به "تالار اشرف" موسوم شده است. این بنا مجموعه ای از اطاق ها و تالارهای مزین و طلاکاری است و به منظور سکونت پادشاه و حرم سلطنتی از آن استفاده می شده است. خوش بختانه تالار مرکزی این کاخ و یکی از اطاق های بزرگ آن بر جای مانده است و عمده تزیینات اصلی آنها باقی مانده و در تالار دیگری نیز قسمت های کمی از تزیینات طاق ها باقیست، اطاق و تالار اصلی بسیار مجلل است و گچ بری های برجسته لاجوردی و طلاکاری دارد. طاق های آن بلند و از مقرنس های زیبای طلا کاری پوشیده شده است. زیر مقرنس ها هم با صفحات بزرگ گچ بری و طلا کاری تزیین شده و در تالار مرکزی ترنج وسط طاق که طلای خالص است جلب توجه می کند کلیه درها و پنجره های این عمارت به سمت جنوب باز می شده ولی با کمال تأسف حتی نمونه ای از آن ها باقی نمانده است. عمارتی که به نام "تالار اشرف" نامیده می شود باقی مانده کاخ های عصر "صفوی" است که در منطقه دولتخانه در کنار قصرهای دیگری هم چون "تالار سرپوشیده"، "کاخ هشت بهشت"، "کاخ پشت مطبخ"، "رکیب خانه" و "تالار تیموری" مجموعه ای از کاخ های با شکوه آن روزگار را تشکیل می داده است. کلمه "اشرف" باعث شده تا برخی ساختمان این عمارت را به "اشرف افغان" نسبت دهند اما مطالعات محققین و پژوهش گران بیان گر این نکته است که "تالار اشرف" در زمان "شاه عباس دوم" ساخته شده و در عصر جانشین او "شاه سلیمان" کامل شده است. این اثر زرنگار از لحاظ هنر ترئین و نقاشی و مقرنس های زیبا و گچ بری و طاق های متناسب ضربی جلوه و شکوهی خاص دارد. بسیاری از خارجیانی که در روزگار صفویه و بعد از آن دوران به شهر اصفهان آمده اند "تالار اشرف" را بنایی نفیس و زیبا توصیف کرده اند. برخی از محققین نوشته اند در اوایل "جنگ جهانی اول" (١۹١۴ تا ١۹١٨ م) "تالار اشرف" انبار علوفه بوده و بعد از آن یکی از واحدهای نظامی در آن مستقر شده است و در این زمان بوده است که گچ بری ها و نقوش زیبای کاخ را در زیر اندودی از گچ پنهان کرده اند. در اواخر دوره "قاجار" مرمت هایی در آن صورت گرفت و از ویرانی نجات یافت. پس از این تعمیرات بود که به اداره معارف وقت اختصاص یافت بعد از دوران "قاجار" تعمیرات بیشتری در این عمارت به عمل آمد و نقاشی هایی که از زیرگچ خارج شده بودند به وسیله استاد کاران و نقاشان برجسته و هنرمند اصفهان ترمیم شدند. در حال حاضر عمارت "تالار اشرف" یکی از بناهای معروف اصفهان است. این شهرت بیشتر به خاطر نقاشی های زرنگاری و گچ بری های پر کار آن است. نام این بنا که در داخل مجموعه بناهای شاهی عهد صفوی قرار گرفته به مفهوم باشکوه ترین بوده که به احتمال زیاد تالار مذکور در دوره "شاه عباس دوم" صفوی ساخته شده با این حال "ژان شاردن" گردش گر معروف فرانسوی که از اواخر حکومت این پادشاه و دورانی از حکومت "شاه سلیمان" در اصفهان به سر برده در یادداشت های خود از آن مستقیما یادی به میان نیاورده لیکن یادآور می شود که تاج گذاری "شاه سلیمان" صفوی در عمارتی به نام "تالار طویله" (به مفهوم کشیده) صورت گرفته و بنای مذکور در محوطه ای بوده که امروزه "تالار اشرف" قرار دارد. بنای "تالار طویله" را ابتدا "شاه طهماسب صفوی" پی نهاد که شاید در دوره "شاه عباس دوم" این تالار به قسمتی از آن الحاق شده باشد. بنا که پوشش آن از بالا مسطح به نظر می رسد از پایین سقفی قوسی دارد که در داخل دارای تزیینات بسیار نفیسی از انواع مقرنس کاری و قطاربندی بوده و این تزیینات با پوششی از نقوش طلاکاری شده اعلایی در سطح کل فضا تزیین یافته که از داخل محیطی بس گسترده و شاهانه را بر بیننده جلوه گر می سازد. در طول "جنگ جهانی اول" (١۲۹۳ تا ١٠۳١ ش) این مکان تبدیل به مقری نظامی گردید که وابسته های نظامی دولت روسیه در آن استقرار داشتند به همین منظور دستگاهی حجیم جهت نواختن مارش نظامی در آن قرار داده بودند متاسفانه به تزیینات گران قدر طلاکاری موجود در فضای آن در همین زمان آسیب های فراوانی وارد شد. از جمله بخش هایی از آن با گچ اندود گردید که تا مدت های مدیدی بر آن باقی ماند و محل در وضعیت نابسامانی قرار داشت، خوش بختانه بعدا در آغاز حکومت "پهلوی اول" هیئتی از سوی سازمان باستان شناسی وقت آن را تحت مرمت و بازسازی قرار داد در این مرحله ازاره ها و طاق های بنا مرمت شده و تزیینات آن از زیر لایه گچ اندود خارج گشت و برای مدتی از آن به عنوان دفتر معارف اصفهان استفاده می شد. خوش بختانه در سالیان اخیر نیز طی دهه "۷٠ شمسی" مرمت هایی بر روی پوشش های داخلی آن صورت گرفته که در خور تقدیر می باشد به احتمال زیاد در دوران "صفوی" به عنوان محل سکونت پادشاه و یا احتمالا به عنوان حرم سلطنتی مورد استفاده بوده. به دلیل آن که اتاق ها و تالار مرکزی اصلی آن بسیار مجلل و با شکوه می باشند، این ساختمان در حال حاضر به عنوان بخشی از ساختمان های موجود در ضلع جنوب شرقی استانداری اصفهان به واحد تشریفات و امور بین الملل اختصاص یافته است.

منابع این نوشتار محفوظ است.