پنجره گچ بری نفیس در کاخ موزه ی چهل ستون

پنجره گچ بری شده مشبکی که در تالار شمالی کاخ چهل ستون قرار دارد از جمله شاه کارهایی است که تاریخ آن مصادف با قرن نهم هجری یعنی سال ٨۵۷ (ه.ق)، برابر با ١۴۵۳ (م) و زمان حکومت جهان شاه قراقویونلو از فرمان روایان ترکمان این دیار می باشد. این اثر هنری که قریب به ۶٠٠ سال عمر دارد سابقاً در بنای تاریخی درب امام متعلق به امام زادگان ابراهیم طباطبایی و سید علی نگه داری می شد که در دوران معاصر به این مکان انتقال یافته است. پنجره مذکور که تا حدود چهل سال پیش بر دهانه شمالی اتاق چهارشنبه سوری نصب بود ولی در این زمان و پس از مرمت های اساسی سال های دهه چهل (ش) از این مکان خارج شد، ولی به دلیل آسیب دیدگی های زیاد دور از انظار نگه داری گردید. بالاخره به همت کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردش گری استان، پس از قریب بیست سال مرمت و پاک سازی آن پایان یافت و در معرض دید عموم قرار گرفت. این شاه کار هنری که با شیوه ای بدیع و متشکل از چوب، شیشه و گچ ساخته شده مزین به نقوش و موتیف های مختلف گیاهی و حیوانی است که شامل گل و برگ و درختان و پرندگان گوناگون می باشد. نمای کلی این پنجره به ابعاد ١٠/١×۲ سانتی متری در یازده قاب جداگانه شکل گرفته و با ظرافتی خاص از قطعات ریز و درشت شیشه های رنگی پوشش یافته است. بزرگ ترین قطعه شیشه ای این پنجره متجاوز از چند سانتی متر نیست که متناسب با نقوش گچ بری شده و با رنگ های زرد، آبی لاجوردی، سبز و قرمز خودنمایی می کند. بازی نور با تابش آفتاب از پشت شیشه های رنگی آغاز می شود و حاشیه های زیبای لوزی شکل و گچ بری شده تور باف و لانه زنبوری پنجره را روشن می نماید. طرح ها و اشکالی که علاوه بر زیبا تر کردن این اثر هنری، چیره دستی اساتید آن را نیز به تصویر می کشد. از جمله در سه قاب تحتانی چند طاووس دیده می شود که مبین جمیل ترین و زیباترین پرنده ی بهشتی است و اشاره به داستانی دارد که طاووس در آن بوته گندم را به ابلیس نشان داد، تا آدم و حوا را بفریبد و از بهشت براند. نقش این پرنده در کنار تزئیناتی چون گل و برگ انتزاعی معنا و جان دوباره ای به این اثر می بخشد و به واسطه بندهای اسلیمی به قاب های میانی متصل می گردد. در این قاب ها نیز دو درخت سرو دیده می شود که به عنوان نماد استقامت و سرفرازی ایرانیان قدیم بوده و با سبزی و خرمی همیشگی خود به عنوان یک درخت استوار در برابر سرما و گرما پایداری می‌ نماید. علاوه بر این در همین قسمت، پرندگان زیبایی هم موجودند که نماد تعالی، روح، تجلی الهی، صعود و دخول به مرتبه عالی را به نمایش می گذارند. بالاتر از این جا و در قاب های فوقانی نیز تصویر گل دانی هایی را می بینیم که به معنای جایگاه و مأوای همیشگی گل قابل مشاهده اند. البته شیشه های رنگی به کار گرفته شده در این پنجره که در بخش های فروریخته و مرمتی با رنگ های تیره تر و در قسمت های اصلی با رنگ های روشن تر جلب توجه می نماید. هر کدام معنا و مفهوم خاصی دارند که به عنوان مثال رنگ قرمز آن نشانه ای از قدرت، یادآور آتش و بیان کننده ی تولدی دوباره است و آبی به معنای حکمت، احساسات عمیق، شکوفایی اعتقاد و تواضع در برابر خداوند که در دین اسلام و مسیحیت، پاکی و ایمان را نیز به ظهور می رساند. رنگ زرد حاوی ذهن و تفکری مثبت، روشنی و گرما، فضیلت جویی، عروج انبیاء، شادمانی و سرخوشی است و سبز یشمی نیز نشانی از آزادی، رهایی و زندگی دوباره را به همراه دارد. از نکات قابل تامل این پنجره آسیب های فراوانی است که بر اثر مرور زمان و عوامل محیطی مختلف در آن پدید آمده که ترک خوردگی و شکستگی بعضی از نقاط گچ بری شده و ریختگی معدودی از شیشه های رنگی از آن جمله اند. در عین حال این آسیب ها به دلیل مایل بودن و عمود نبودن کامل این پنجره بیش از بیش خطر از هم گسیختن و ریختگی آن را تشدید می نماید. البته گرد و غبار ناشی از گذر زمان بر روی این پنجره را هم نباید فراموش کرد چرا که علاوه بر کاهش زیبایی آن، باعث فرسودگی بیش از پیش این اثر نیز می گردد. در پایان خاطر نشان می شود که از جمله ی این آثار نفیس و زیبا در گوشه و کنار این شهر فراوانند که با عنایت و توجه بیشتر به آن ها می توان از نابودیشان جلوگیری کرد.