اولین بانک در عصر هخامنشی

 

مشخص است که با فرمان روایی کورش اقتصاد ایران وارد مرحله ی نوین و جهانی خود شد که تا فروپاشی حکومت ساسانیان، روند عمومی آن کم و بیش دست نخورده ماند. گشودن کشور ثروتمندی چون لیدی که مردمش به مبتکران ضرب سکه شهرت دارند و نیز بابل که به عنوان یکی از معدود باراندازها و بازارهای کهن بین المللی، ایران را از سند تا مدیترانه، به بزرگ ترین مرکز اقتصادی دنیای باستان تبدیل کرده بود. یک لوح باستانی بابلی که یک سال پس از فتح بابل توسط کوروش‌ در همدان مورد بازدید و بازیابی قرار گرفت نشان می ‌دهد که ۵۳٧ سال قبل از میلاد مسیح (ع) شخصی به نام "تادانو" که گویا از مسئولان مالی شهر هگمتانه (پایتخت همدان در دوره مادها) بوده، مبلغ یک پوند و نیم نقره به ارزش سکه‌های نیم سیکلی به فردی به نام "ایتی مردوک بالاتو" پسر "بنواهه" وام داده که او موظف است این مقدار با بهره ی محاسبه شده اش را چند ماه بعد به نرخ رایج آن زمان در بابل، به همراه ۳۹ قنطار شاخه‌های خشک خرما و یک سیکل سیم دوازده (قا) خرما پس بدهد. البته شواهد و اسناد و مدارک دیگری شبیه به همین لوح‌های گلی نیز حاکی از اوضاع مرتب اقتصادی و مالی و  نوعی نظم بانکی در این شهر است. علاوه بر آن، سندی با مضمون اهدای یک وام بانکی به شخصی، در شهر "آگاماتو" یا همان اکباتان نوشته شده و بنابر اسناد تاریخی "آیتی مردوک بالاتو" رئیس بزرگ ترین بانک بابل دارای شرکت مالی و اقتصادی به نام "اگیبی و پسران" بوده است. این مدارک مربوط به زمان کوروش کبیر و کمبوجیه می باشد.

با استناد به این شواهد می ‌توان یادآور شد که بانک داری قرن‌ها پیش از میلاد حضرت مسیح (ع) در بسیاری از نقاط جهان رونق داشته است. بسیاری بر این عقیده‌اند که صرافان آغازگر این حرفه در جهان بوده‌اند به طوری که با تعیین عیار فلزات قیمتی، موجب سهولت مبادله آن ها با کالاها می شده اند یا با جلب اعتماد مردم و صدور اسناد تعهد توانستند امانت‌دار اموال تجاری مردم گردند. تداوم این نوع تجارت مردمی با یاری و حمایت همان صرافان امکان پذیر شد اما مبادله کالا و رواج داد و ستد نیاز به ابزارهایی برای پرداختن داشت که در تعیین ارزش و امکان سنجش انواع کالاها و خدمات، مورد قبول همگان باشد. به تدریج روش‌هایی متداول گشت که باعث سهولت در عملیات صرافی‌ها گردید و نیز زمینه ی کسب وام و حمایت‌های اعتباری را توسط این صنف ایجاد کرد و این موضوع در واقع سرآغاز بانک داری و ایجاد مؤسسات بانک داری در جهان شد. البته در برخی منابع تاریخی نوشته ‌اند، مردم یونان باستان، روم، بابل و چین نیز اموال خود را در معابد و اماکن مقدس خودشان به افرادی که مورد اطمینان و اعتماد شان بودند، می ‌سپردند و گاه حفظ و نگاه داری از آن ها را بر عهده روحانیون معابد می گذاشتند و به همین دلیل عده‌ای در جوامع باستانی آن روزگار به این صرافت افتادند که جایگاه امن و مورد اعتمادی برای حفظ و نگه داری اموال شان فراهم کنند؛ مکانی که بتوان در قبال سپرده‌ها به آنان سود نیز پرداخت کنند که البته هدف این عده رقابت با معابد بود. به همین دلیل است که نوشته ‌اند قدمت بانک داری در چین به شش قرن پیش از میلاد باز می ‌گردد. بعدها نیز با اختراع کاغذ در ۱٠۵ سال پس از میلاد مسیح، جهان وارد مرحله جدیدی از بانک داری شد. در ایران نیز پیش از آغاز سلسله هخامنشی، بانک داری به طرز ابتدایی مرسوم گشت که البته در انحصار شاهزادگان و معابد بود اما هم زمان با اوج این سلسله، اقتصاد ایران نیز قدم به مرحله جدیدی از رشد و پیشرفت گذاشت که عواملی نظیر فتح "لیدی" و بابل نیز در آن بی ‌تاثیر نبود. در این روزگار، بازرگانی ایران رونق و پول مسکوک رواج یافت و ایران از سند تا مدیترانه به بزرگ ترین مرکز اقتصادی جهان باستان بدل گشت.

در زمان هخامنشیان، بانک‌هایی خصوصی نظیر "اگیپی و پسران" و "مورشو و پسران" برای نخستین‌ بار به هویت رسمی دست یافتند. دامنه ی فعالیت بانک اگیپی که توسط فردی به نام "یعقوب" تأسیس شد بسیار وسیع بود به نحوی که به عملیات بانکی امروزی شباهت داشت. بانک‌های اختصاصی این دوره به عملیات رهنی و کارگشایی مشغول بودند که قبول سپرده می نمودند و وام می ‌دادند. مشتریان آن ‌ها حساب جاری داشتند و از "چک" نیز استفاده می ‌کردند. بانک‌های هخامنشی سرمایه‌های خود را در توسعه مستغلات، مزارع، بردگان، رمه و گله ‌داری، آب یاری، ماهی گیری و ساخت کشتی‌های تجاری به کار می ‌انداختند؛ بانک "اگیپی و پسران" که به قدیمی ترین بانک (بنگاه مالی) زمان کوروش بزرگ شهرت دارد نیز علاوه بر این، برای دولت مرکزی هخامنشیان مالیات و خراج سالانه جمع‌ آوری می نموده است. با بنیان گذاری شاهنشاهی هخامنشی و جهان گشایی کورش و برقراری آرامش و امنیت در آبادی‌ها و راه‌ها، هم چنین آغاز رونق نقش سکه، شبه بانک داری نیز، که از هزاره ی دوم پیش از میلاد در بین‌ النهرین تا حدودی شناخته شده بود، وارد مرحله‌ی نوینی شد. معمولاً کارهای مالی را معابد به عهده داشتند، اما از اواخر سده ی هفت پیش از میلاد که با فروپاشی یا ضعف حکومت های بین النهرین، این مکان ها توانایی پرداختن به امور مالی را از دست دادند، شبه بانک‌ها شکل جدی ‌تری به خود گرفتند که در ابتدا فقط وام می ‌دادند و برای آن هم گرویی قابل توجهی مانند زمین کشاورزی یا برده برای بهره برداری و بهره کشی، دریافت می‌ نمودند.

.منابع این نوشتار محفوظ است