اولین چرخ خیاطی در چه زمانی به ایران آورده شد؟

 

شغل خیاطی از پیشه های قدیمی در زمان قاجار و در تهران به شمار می رفت و تعداد کثیری از افراد به آن روی آورده بودند. در گذشته نام خیاط به شخصی اطلاق می گشت که در کار دوخت و دوز البسه از نوع زنانه و مردانه دست داشت و در دارالخلافه به سه نوع تقسیم می شد: ۱. دوزندگان رسمی با دکان و تشکیلات خاص که لباس ها را بر طبق الگو می دوختند و مشتریان آن اعیان، اشراف، رجال، پسر حاجی ها و فکلی نماها بودند. ۲. خیاطان بازاری که در بازار دوخته فروشی ها (سرای امیر) کار می کردند و البسه بازاری که به نسبت مابقی لباس ها ارزان تر بود را تهیه می نمودند و در اختیار مردم می گذاشتند. ۳. زن های خانه دار خیاط که برای اهل منزل خود لباس می دوختند و وقت اضافه شان را به دوختن البسه اشخاص غریبه اختصاص می دادند. در هر صورت، خیاطی، کاری بسیار سخت به شمار می آمد که در قبال فعالیت زیاد، دستمزد اندکی دریافت می شد. خیاطان به تلافی اجرت کم شان، حیله های مختلفی را به کار می بردند از آن جمله که عده ای ابتدا پارچه مشتری را قیچی زده و آن هنگام هر چقدر که می خواستند پول دریافت می کردند و به اصطلاح مشتری را گیر می انداختند؛ و نیز از مشتری پارچه زیادی مانند یک توپ می طلبیدند که با این اقدام از پارچه های مردم سرقت می کردند.

گرچه اولین چرخ خیاطی در ایران توسط "مظفرالدین شاه" از سفر فرنگ آورده شد اما سال‌ها طول کشید تا این اختراع جدید جای دوخت و دوز سنتی را بگیرد. "بارتلمی تیمونیه" فرانسوی را اولین کسی می دانند که در سال ١٨٣٠ (م) چرخ خیاطی را ساخت. در آن زمان دوزندگان هم وطن او که می اندیشیدند با این اختراع جدید کار و کاسبی آن ها کساد خواهد شد شبانه به خانه او ریخته و دستگاه او را آتش زدند اما ایده ساخت ماشین دوزندگی چیزی نبود که از ذهن برود. سال‌ها بعد در سال ١٨۴۵ (م)، بار دیگر ماشین‌های دوخت و دوز در آمریکا توسط دو مخترع با نام های "آیزاک سینگر" و "الیاس هاو" که هر یک مدعی اختراع آن بود، ساخته شد. این بار چرخ خیاطی با شکلی شبیه مدل های امروزی، به سرعت فراگیر و در کل جهان به کار گرفته شد. با این حال ورود چرخ خیاطی به ایران که سرعت و کیفیت کار خیاطی را چند برابر می‌کرد تا زمان "مظفرالدین شاه" و سفر او به فرنگ صورت نگرفت؛ حتی پس از آن که شاه این اختراع فرنگی را به همراه یک خیاط قفقازی برای دوخت لباس درباریان به تهران آورد هم با باور جویده شدن پارچه با چرخ خیاطی و نیز نجس شدن پارچه با یک وسیله ی فرنگی توسط مردم، چندان با اقبال رو به رو نشد اما سهولت و سرعت چرخ سبب شد تا این دستگاه بتواند جای خود را در زندگی ایرانی باز کند. در ادامه، خرید چرخ خیاطی به عنوان یکی از وسایل منزل و اقلام جهیزیه ی دختران ضروری به نظر آمد. با همه این تفاصیل، در این بین، چرخ خیاطی های "گلدفینگر" با نام عمومی "گل فینگل" که در یک مغازه عتیقه فروشی شخصی ارمنی تبار در انتهای خیابان لاله زار به معرض فروش گذاشته شدند در کمتر از شش ماه، توسط خیاطان بسیاری خریداری گشتند. شرکت "گلدفینگر" هم چنین برای جلب مشتری، فروشگاهی در بازار مرغی و بخشی از بازار بزازها با معلمانی جهت تدریس خیاطی با چرخ دایر کرد.

در ادامه، چرخ خیاطی بعد از گذشت چند سال، به تدریج توانست در میان وسایل منزل جای خود را بیابد و خانم ها هم به دلیل خودنمایی و چشم و هم چشمی از عمده ترین خریداران آن به شمار می رفتند. پس از مدتی نیز چرخ خیاطی به عنوان یکی از وسایل پر آوازه جهاز دختران در طبقه دوم و پشت سر آینه و چراغ به خانه شوهر فرستاده می شد. علاوه بر آن مردان خیاط هم از این ابزار فرنگی برای دوخت لباس بهره می بردند که باعث شد تا در ابتدا مشتریان به آن ها مزد کمتری بپردازند چرا که معتقد بودند که دوخت لباس با چرخ به نصف روز وقت نیاز دارد پس خیاط باید پول کمتری دریافت کند.

منابع این نوشتار محفوظ است.