مدارس (١) - مدرسه چهارباغ (سلطانی)

در ضلع شرقی خیابان چهارباغ عباسی و در ابتدای خیابان آمادگاه بنای با شکوه و زیبایی قرار دارد که به نام "مدرسه چهار باغ"، "سلطانی" یا "مادرشاه" شناخته می شود. این مدرسه عالی که در آخر عصر صفوی یعنی در فاصله سال های "١١١۶ (ه.ق)" تا "١١۲۶ (ه.ق)" ساخته شده نام واپسین حکمران رسمی این خاندان یعنی "شاه سلطان حسین" را در خود دارد. در آن زمان هیچ یک از آثار موجود در اصفهان به اندازه این مدرسه با شکوه و زیبا نظر سیاحان و گردشگران خارجی را به خود جلب نکرده است. سیاحانی نظیر "اوژن فلاندن"، "مادام دیولا فوآ"، "کنت دوگوبینو" و ... که مدرسه چهارباغ را شاهکار مسلم معماری آن زمان به شمار آورده اند. وجه تسمیه این مدرسه به "سلطانی" به علت بنای آن در زمان شاه "سلطان حسین صفوی" بوده و خوانده شدنش به "چهارباغ" نیز به دلیل هم جواری این مدرسه با خیابان "چهارباغ عباسی" می باشد. هم چنین شهرتش به مدرسه "مادرشاه" نیز به دلیل هم جواری با بازار و کاروان سرایی است که به دستور مادر "شاه سلطان حسین" بر این مدرسه وقف گردیده است. در نمای خارجی مدرسه و به سمت خیابان چهارباغ، هفده طاق نمای دو طبقه ‌آجری و سردری رفیع و زیبا است که با نظم و ترتیبی خاص شکوه و جلال دوران گذشته را زنده می گرداند. این سردر با تزییناتی شامل کاشی کاری های فیروزه ای ریز نقش و مقرنس های پر خط و کار و ازاره ها و گلدانی های مرمرین، بخش ورودی بنا را از دیگر قسمت های بنا متمایز می گرداند. کتیبه فوقانی سردر مذکور با خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی نام خطاط مشهور آن زمان "عبدالرحیم جزایری" و تاریخ "١١۲۲ (ه.ق)" را به نمایش می گذارد. در این جا یک درب دو لنگه چوبی هم وجود دارد که بر دو لنگه آن اشعاری با خط نستعلیق برجسته "محمدصالح اصفهانی" و تزییناتی عالی از هنر زرگری و قلم زنی اصفهان قابل مشاهده است. با گذر از این درب چوبی به سرسرای ورودی دست می یابیم که سنگابی نفیس و زیبا با حجاری هایی از صلوات بر چهارده معصوم و تاریخ "١١١٠ (ه.ق)" در آن خودنمایی می کند. کف سراسرا با سنگ فرش مرمرین آراسته شده و کلیه قسمت های فوقانی آن با کاشی کاری معرق و طرح ها و اشکال هندسی زینت یافته اند. در یکی از کتیبه های همین قسمت به خط ثلث حدیث "قال رسول الله صلی الله علیه و آله آنا مٌدینة العلم و علی بابها" اثر "علی نقی امامی" و مورخ سال "١١١۹ (ه.ق)" بر زیبایی این مکان می افزاید. اما فراتر از این سرسرا عناصر داخلی مدرسه واقعند که شامل یک حیاط مرکزی، چهار ایوان رقیع، یک گنبدخانه، دو مناره جانبی و حجرات و طلبه نشین های گوناگونی است که نمونه بارز یک بنای اسلامی را با رعایت توازن و تناسب معماری ایرانی به ظهور می رسانند.

منابع این نوشتار محفوظ است.